تاکید علامه طهرانی بر ضرورت همراهی عرفان الهی با علوم ظاهری

اجتهادى كه فقط از روى قواعد صورت گيرد اجتهادى فرمولى ميباشد. اين اجتهاد همچون ناودان است كه آب حيات نيست. اگر هم آبى فرضا در وى جارى گردد و حكمْ مطابق با واقع درآيد، ظرف و وسيله براى گذر آن آب حيات بوده است. و خداى ناكرده اگر اين ناودان شكسته و پاره شود خرابى‌هاى آن بى‌شمار است.

منبع: آیت نور صفحه ۴۰۴ تا۴۰۷

تاکید علامه طهرانی بر ضرورت همراهی عرفان الهی با علوم ظاهری

و در ضرورت اتّصاف طلّاب به كمالات معنوى و إشراب از عرفان الهى و رسيدن به علوم حقيقيّه و روشنى دل و بصيرت باطنى- علاوه بر داشتن تخصّص در علوم رائج حوزوى- و عدم اكتفا به علوم ظاهرى بدون رسيدن به توحيد و حقيقت بندگى و عبور از حجابهاى ظلمانى و نورانى؛ بحث مفصّلى را با استناد به آيات و روايات مطرح نموده و نهايةً در جمع‌بندى كلام به لزوم وجود مربّيانى الهى و ملكوتى در حوزه‌ها كه جامع بين ظاهر و باطن باشند اشاره ميفرمايند:

«... چنين فقيهانى كه جامع بين علم ظاهر و باطن و ميان علم و عمل هستند بايد مربّى طلّاب و حوزه‌ها باشند. آنها علم حقيقى را از جانب حضرت ربّ مى‌گيرند و بر متعلّمين پخش مى‌كنند.

شب‌ها در محراب عبادت قيام دارند و با پاى محكم و استوار به كرنش و نيايش به درگاه حضرت معبود، دلهايشان مجذوب جذوات إلهيّه و سبحات ربّانيّه ميشود، و روزها آنچه را گرفته‌اند پس ميدهند و در اين عالم وسيع شنا مى‌نمايند و به عالم وجود إفاضه فيض مى‌نمايند:

إِنَّ نَاشِئَةَ الَّيْلِ هِىَ أَشَدُّ وَطْئًا وَ أَقْوَمُ قِيلًا* إِنَّ لَكَ فِى النَّهَارِ سَبْحًا طَوِيلا. ^[۱]

«تحقيقا آنچه در شب مى‌رسد، براى تو گامى استوارتر و گفتارى پايدارتر است. و تحقيقا از براى تو در روز مجال واسعى است كه در اين عالم كثرات شنا كنى (و آنچه را در شب گرفته‌اى، در روز مصرف نمائى).»^[۲]

و در لزوم پرورش مجتهدانى قوى و كار آمد كه در اوج علم و عمل، و متخصّص در علوم حوزوى و متّكى به ملكوت أعلى، و جامع بين ظاهر و باطن باشند، كه فتاوايشان از قوّت ظاهرى و باطنى برخوردار باشد، به استناد ادلّه قرآنى و روائى ميفرمايند:

«بنابراين، اجتهادى كه فقط از روى قواعد صورت گيرد اجتهادى فرمولى ميباشد. اين اجتهاد همچون ناودان است كه آب حيات نيست. اگر هم آبى فرضا در وى جارى گردد و حكمْ مطابق با واقع درآيد، ظرف و وسيله براى گذر آن آب حيات بوده است. و خداى ناكرده اگر اين ناودان شكسته و پاره شود خرابى‌هاى آن بى‌شمار است.

مولانا در دفتر پنجم مثنوى گويد :

علم چون در نور حق پرورده شد		پس ز علمت نور يابد قوم لُدّ
هر چه گوئى باشد آنهم نور پاك		كاسمان هرگز نبارد سنگ و خاك‌
آسمان شو ابر شو باران ببار		ناودان بارش كند نبود بكار
آب اندر ناودان عاريّتى است		آب اندر ابر و دريا فطرتى است‌
فكر و انديشه است مثل ناودان		وحىِ مكشوف است ابر و آسمان‌
آب باران باغ صد رنگ آورد		ناودان، همسايه در جنگ آورد [۳]

و همچنين در دفتر دوّم گويد:

علم تقليدى بود بهر فروخت		چون بيابد مشترى خوش بر فروخت‌
مشترىّ علم تحقيقى حق است		دائما بازار او با رونق است‌
لب ببسته مست در بيع و شرى		مشترى بى حد كه اللهُ اشْتَرَى‌
درس آدم را فرشته مشترى		محرم درسش نه ديو است و پرى‌
آدم أنبِئْهُمْ بِأَسْما درس گو		شرح كن أسرار حق را مو به مو[۴]

روايتى عجيب از حضرت صادق عليه السّلام وارد است كه حقّا موجب تنبّه و بيدار باش است:

در «وافى» از «كافى» از محمّد از ابن عيسى از ابن فضّال از علىّ بن عقبه از عمر از حضرت أبى عبد الله عليه السّلام روايت است كه راوى گفت:

قَالَ لَنَا ذَاتَ يَوْمٍ: تَجِدُ الرَّجُلَ لَا يُخطِى‌ءُ بِلَامٍ وَ لَا وَاوٍ خَطِيبًا مِسْقَعًا، وَ لَقَلْبُهُ أَشَدُّ ظُلْمَةً مِنَ اللَيْلِ الْمُظْلِم؛ وَ تَجِدُ الرَّجُلَ لَا يَسْتَطِيعُ تَعْبِيرًا عَمَّا فِى قَلْبِهِ بِلِسَانِهِ، وَ قَلْبُهُ يَزْهَرُ كَمَا يَزْهَرُ الْمِصْبَاحُ. ^[۵]

«حضرت روزى به ما گفتند: شما مردمى را مى‌يابيد كه در سخن گفتن چنان استادند كه حتّى در يك حرف همچون لام و يا واو اشتباه نمى‌كنند؛ خطيبى هستند بليغ، و يا جَهْورىّ الصّوت، و يا بطور مسلسل بدون ارتعاش و لكنت لسان خطبه ميخوانند؛ امّا قلبشان تاريكتر است از شب تاريك. و همچنين شما مردمى را مى‌يابيد كه توانائى ندارند كه آنچه را در نيّت دارند بر زبان آورند؛ امّا قلبشان همچون چراغ درخشان نور ميدهد.»

... اين حقير در مباحث اجتهاد و تقليد به ثبوت رسانيده‌ام كه از شرائط حتميّه إفتاء و حكم، «از جزئيّت به كلّيّت پيوستن» است؛ و تا عبور از عالم نفس نگردد و معرفت حضرت ربّ پيدا نشود، اين شرط متحقّق نمى‌شود ...»^[۶]

پانویس