برای بیداری شب چه کنیم؟

عنوان: برای بیداری شب چه کنیم؟

نویسنده: آیت‌الله سید محمد صادق حسینی طهرانی

منبع: کتاب نور مجرد، صفحه

مقدّمات لازم براى بيدارى شب

مكرّرا خدمت حضرت علامه والد عرض مى‌كردند: گاهى بيدار مى‌شويم ولى همّت برخاستن نداريم، برايمان دعا كنيد تا توفيق نماز شب پيدا كنيم.

مى‌فرمودند: توفيق يعنى مهيّاشدن أسباب و مقدّمات امور و براى نماز شب خود سالك بايد همّت كند و أسباب و مقدّمات بيدارى خود را فراهم نمايد. و إلّا اگر به دعا باشد اين توفيق نيز خود دعا مى‌خواهد و هَلُمَّ جرّا و تسلسل لازم مى‌آيد.

توضيح اينكه: عمده مقدّماتى كه سالك بايد تحصيل كند از اين قرار است:

أوّل: مراقبه در طول روز و پرهيز از گناه؛ چه اينكه گناه، سالك را از خلوت و بهره‌مندشدن از نفحات سحر محروم ميكند. مردى به خدمت أميرالمؤمنين عليه‌السّلام رسيد و عرض كرد: از نماز شب محروم شده‌ام! حضرت فرمودند: أَنْتَ رَجُلٌ قَدْ قَيَّدَتكَ ذُنوبُكَ[۱]، «تو مردى هستى كه گناهانت تو را دربند كشيده است!»

و دوّم: رعايت مقدار طعام در شب؛ زيرا پرخورى و غذاى سنگين و چرب مانع از بيدارى سحر مى‌شود.

و سوّم: سالك طبق سيره رسول‌خدا صلّى‌اللـه‌عليه‌وآله‌وسلّم أوّل شب بخوابد و نيز با استراحت كافى و خواب قيلوله براى بيدارى در شب مهيّا گردد. روشن‌است سالكى كه تا نزديكى‌هاى نيمه‌شب بيدار است، سحر يا بيدار نمى‌شود و يا اگر بيدار شود، با بدن خسته و ملال‌خاطر كارى از پيش نمى‌برد.

روزى حضرت آقاى حدّاد رضوان‌اللـه‌تعالى‌عليه از حقير پرسيدند: آقا! شب چه ساعتى مى‌خوابيد؟ عرض كردم: حدود ساعت ده، ده‌ونيم.[۲] فرمودند: خيلى دير است. شما كه اين قدر دير مى‌خوابيد چگونه براى نماز شب بيدار مى‌شويد؟ بدن در روز خسته مى‌شود و نياز به استراحت دارد.

و حضرت علاّمه والد قدّس‌سرّه نسبت به سالكى كه مُهر دوستى حضرت پروردگار بر دل او خورده و براى عشرت شبگير از بستر پهلو تهى ميكند، مى‌فرمودند: بايد نماز شب را با عشق و محبّت خدا و توجّه بخواند. در نماز قرآن زياد بخواند و سور طوال را در نمازها تقسيم كرده و تلاوت نمايد، و قرآن را بلند و با صوت حزين قرائت كند و آنچنان كه حضرت آقاى قاضى فرموده‌اند، سالك در نماز بايد با قرآن عشق‌بازى كند؛ با اين عهد إلهى عشق‌بازى كرده و آيات آن را مرهم درد فراق و هجران خود سازد و اين‌گونه ميتواند از عالم كثرت عبور كرده و در عالم وحدت سير نمايد.

ايشان به بعضى از رفقا تهجّد و نماز شب رسول‌خدا صلّى‌اللـه‌عليه‌وآله‌وسلّم را دستور مى‌دادند كه در آيه شريفه، خطاب به آن حضرت ميفرمايد: وَ مِنَ الَّيْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نَافِلَةً لَكَ عَسَى أَن يَبْعَثَكَ رَبُّكَ مَقَامًا مَحْمُودًا.[۳] «و پاسى از شب را به تهجّد و بيدارخوابى بگذران و به قرائت قرآن و نماز مشغول باش كه اين امر عطائى افزون و زيادتى مخصوص به توست. اميداست كه پروردگارت تو را به مقام محمود مبعوث نمايد.»

أمام صادق عليه‌السّلام نماز شب و تهجّد رسول‌خدا صلّى‌اللـه‌عليه‌وآله‌وسلّم را اين‌گونه ترسيم ميفرمايد: رسول‌خدا صلّى‌اللـه‌عليه‌وآله‌وسلّم بعد از نماز عشاء مى‌خوابيدند و مسواك و آب وضوى ايشان را كه با پارچه‌اى پوشيده بود، بالاى سر حضرت مى‌گذاشتند. حضرت ثلث يا نصف از شب گذشته بيدار مى‌شدند و بعد از مسواك و وضوء، چهار ركعت نماز مى‌خواندند و دوباره مى‌خوابيدند، بعد از مدّتى دوباره بيدار مى‌شدند و پس از مسواك و وضوء، چهار ركعت نماز ديگر مى‌خواندند و باز مى‌خوابيدند، تا نزديكى أذان صبح، كه بيدار شده و به‌همين‌صورت نماز (شفع و) وتر و بعد از مدّتى كوتاه دو ركعت نافله نماز صبح را مى‌خواندند. سپس امام صادق عليه‌السّلام مى‌فرمودند: لَقَدْ كَانَ لَكُمْ فِى رَسُولِ اللَهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ.[۴] [۵]

[۱]. الكافى، ج ۳، باب صلوة‌النّوافل، ص ۴۵۰، ح ۳۴.

بناى شرع مقدّس بر ساعت غروب كوك (ت)

[۲]. اين مطلب مربوط به زمانى بود كه هنوز علاّمه والد به استفاده از ساعت غروب‌كوك به عنوان ساعت شرعى دستور نفرموده بودند. ساعت غروب‌كوك ساعتى است‌كه مبدأ آن، غروب آفتاب مى‌باشد. لذا با نظركردن به اين ساعت در طول شب، ميزان زمان طى‌شده از شب مشخّص گرديده و مثلاً ساعت ۴، گذشتن چهارساعت از شب را نشان مى‌دهد و در طول روز با نظر به اين ساعت مقدار باقى‌مانده از روز معيّن ميگردد و مثلاً ساعت ۸، باقى‌ماندن چهارساعت از روز را تا غروب آفتاب نشان مى‌دهد.

و چون بناى شرع مقدّس در امور عبادى و غير آن بر تنظيم امور بر اساس روز و شب و نظام طبيعى عالم تكوين است، علاّمه والد در أواخر عمر شريفشان شاگردان خود را امر به استفاده از اين نوع ساعت مى‌نمودند. ايشان در جلد ششم امام‌شناسى، ص ۱۹۰ و در كتاب وظيفه فرد مسلمان در حكومت اسلام، ص ۱۲۶ تا ص ۱۳۰ فوائد استفاده از اين ساعت را شرح فرموده‌اند.

[۳]. آيه ۷۴، از سوره ۱۷: الإسرآء.

[۴]. قسمتى از آيه ۲۱، از سوره ۳۳: الأحزاب.

[۵]. الكافى، ج ۳، باب صلوة‌النّوافل، ص ۴۴۵، ح ۱۳.