زنان و جهاد

نویسنده: حضرت علامه آیةالله حسینی طهرانی قدّس‌سرّه

منبع: ترجمه رساله بديعه در تفسير آيه ألرجال قوامون على النساء...، صص ۹۹- ۱۲۴

زنان و جهاد

بدون هيچ شكّ و خلافى (از طرف علماء) جهاد بر زن واجب نيست، بلكه بنا بر يك حكم تكليفى (نه اختيارى) ساقط است؛ و اجماع در مورد اين مسأله به هر دو قسم (مُحَصَّل و منقول) حاصل است؛ و فقهاء اين موضوع را از مسلّمات اسلام تلقّى ميكنند، به حدّى كه اين مسأله (عدم وجوب جهاد بر زن) از مسائلى حساب ميشود كه در فقه هيچ شكّ و شبهه‌اى در آن نيست.

[در اینجا کلمات برخی از فقها را به عنوان شاهد، ذکر می‌کنند.]

چند تذكّر:

تذكّر اوّل- قدر متيقّن آنستكه جهادى كه شرعاً از عهده زن برداشته شده است، جهادى است كه ابتداءً از ناحيه مسلمين براى دعوت كفّار به دين اسلام شروع ميگردد، و امّا در مورد ساير اقسام جهاد ممنوعيّت در همه آنها معلوم نيست بلكه وجوب بعضى از اقسام آن بر زنان مسلّم است.

[در اینجا اقسام جهاد را به تفصیل بیان می‌کنند.]

تذكّر دوّم: آنچه گفتيم كه زنان اجازه شركت در انواعى از جهاد را ندارند مراد اين است كه در زد و خورد، نمى‌توانند مداخله كنند، نه اينكه حضورشان در ميدان جنگ، و كمك در امور ديگرى، مثل مداواى مجروحين نيز حرام باشد. چنانكه استاد علّامه طباطبائى ادام الله ظلّه بدان اشاره فرموده‌اند. ^[۱]

علّامه در «تحرير» ميگويد: جائز است زنان را براى استفاده در كارها به ميدان جنگ برد، ولى بهتر است از زنان بزرگسال انتخاب شوند، و مكروه است‌ زنان جوان را با خود بُرد. ^[۲]

و در «تذكره» گويد: اگر امام بردگان را به اجازه صاحبانشان، و نيز زنان و كودكان خردسال را با خود ببرد، جائز است براى تهيّه آب و رساندن آن به سربازان، طبخ غذا، و زخم‌بندى از آنها كمك گرفت. چنانكه با پيغمبر اكرم صلّى الله و عليه و آله و سلّم امّ سلمه و ديگر زنان انصار ميرفتند، ولى ديوانه را نبايد برد، كه سودى ندارد. ^[۳]

و شيخ طوسى در «مبسوط» گويد: پيغمبر اسلام صلّى الله عليه و آله و سلّم، زنان را با خود به جنگ ميبرد. ^[۴]

البتّه لازم است كه زنان امور پرستارى و مداواى مجروحين، مثل شكسته‌بندى، و زخم‌بندى، و تزريقات را فرا گيرند تا بتوانند به مجروحين كمك كنند. ^[۵]

همچنين تعيين گروه خون، و بعضى از اقسام جرّاحى را بدانند، تا بتوانند در اين موارد مفيد واقع گردند، البتّه اين كمك‌ها كفايه بر عهده آنها است. بلكه در اين زمان بايد امور فنّى، برق، مكانيكى، مخابرات و بى سيم و ديگر امور را با همه انواعش، بياموزند تا از آنها در جنگ‌هاى اسلامى استفاده شود.

و اشكالى ندارد كه فنون نظامى را نيز بياموزند، براى استفاده در مواردى كه‌ نياز دفاع از حريم خود و مؤمنين داشته باشند در اقسام جهاد واجب بر آنها. ^[۶]

تذكّر سوّم: سقوط جهاد از زنان موجب سقوط كلّى ثواب از آنها نيست. بلكه هر زنى كه رعايت احكام الهى را بر خود لازم بداند، و بدانها عمل كند و شوهر را در حضور اطاعت كند و در غيبت مال و ناموس وى را حفظ نمايد، اجر مرد مجاهد در راه خدا براى او است.

و ما روايت أسماء، دختر يزيد انصارى، كه از جانب زنان بحضور پيغمبر صلّى الله عليه و آله و سلّم رسيد، و روايات ديگرى را كه به وجهى بليغ‌تر بر اين مطلب دلالت دارند قبلًا ذكر كرديم. ^[۷]

كلينى روايت ميكند: «جهاد زن خوب شوهردارى كردن است.» ^[۸]

علّامه در «منتهى» گويد: ذكوريّت شرط وجوب جهاد است، پس بر زن به اتّفاق علماء واجب نيست چون عايشه از پيغمبر صلّى الله عليه و آله و سلّم روايت كرده و ميگويد: به پيغمبر عرض كردم، آيا بر زنان جهاد ميباشد؟ فرمود: «آرى، جهاد بى قتال: حج و عمره». و از طريق شيعه، شيخ طوسى از اصبغ بن نباته از أمير المؤمنين عليه السّلام روايت‌ كرده كه فرمود: «خداوند جهاد را بر مردان و زنان نوشته است. جهاد مرد بذل مال و جان است تا جائى كه در راه خدا كشته شود. و جهاد زن اين است كه بر اذيّت‌هاى شوهر و اقوام وى صبر كند.»

اين فرقى كه بين دو معنى جهاد داده شده، ميرساند كه جهاد مرد و زن يكسان نيست. جهت ديگر اينكه زن بواسطه ضعف و ظرافت بدن شايسته انجام امور سربازى نيست، و بهمين جهت براى او سهمى از غنيمت مقرّر نشده، و در اين مطلب مخالفى نشان ندارم. ^[۹]

اين حديث در «كافى» نيز نقل شده، ولى بجاى لفظ «عشيره» (اقوام شوهر) لفظ «غيرته» آورده شده. ^[۱۰]

شيخ طوسى در كتاب «مبسوط» ميگويد: جهاد فقط بر مردِ بالغِ آزاد واجب است تا آنجا كه گويد: ولى براى زنان نيست. و از پيغمبر صلّى الله عليه و آله و سلّم سؤال شد كه آيا جهاد بر زنان واجب است؟ فرمود: «بلى، جهاد بى قتال: حجّ و عمره».

پانویس