علم آموزی زنان

نویسنده: حضرت علامه آیةالله حسینی طهرانی قدّس‌سرّه

منبع: رساله سير و سلوك منسوب به بحرالعلوم، ص ۱۴۰ (تعلیقه)

علم آموزی زنان

بدانكه روايت «طلب العلم فريضةٌ على كلّ مسلم» از روايات مشهوره و مستفيضه است وليكن با لفظ «مسلمة» عطف بر لفظ مسلم فقط در چند مورد معدودى مرفوعاً روايت شده است.

اوّل در «مصباح الشريعة» در دو مورد: يكى در باب سوم كه فرموده است: قال رسول الله صلّى الله عليه و آله و سلّم: طَلَبُ العِلْمِ فَريضَةٌ عَلى كُلِّ مُسْلِمٍ وَ مُسْلِمَةٍ؛ و هو علم النفس. و ديگرى در باب شصت و دوم كه فرموده است: قال النّبىّ صلّى الله عليه و آله و سلّم: طَلَبُ العِلْمِ فَريضَةٌ على كُلِّ مُسْلِمٍ وَ مُسْلِمَةٍ؛ أى علم التقوى و اليقين.

دوّم در مقدّمه كتاب «معالم الاصول» كه از كلينى روايت مى‌نمايد ولى معلوم نيست كه اين لفظ را نسّاخ اضافه كرده‌اند يا به خطّ خود صاحب المعالم بوده است زيرا در نسخه‌هاى «كافى» بدون لفظ «مسلمة» روايت شده است.

سوّم در ج ۱ ص ۴ از «محجة البيضاء» از غزالى نقل كرده است گرچه در خود «احياء العلوم» ج ۱ ص ۳ از اين لفظ خالى است.

چهارم روايتى است كه در ج ۱ «بحار الانوار» ص ۵۷ از «غوالى اللئالى» نقل كرده است كه: قال النبى صلّى الله عليه و آله و سلّم: طَلَبُ العِلْمِ فَريضَةٌ عَلى كُلِّ مُسْلِمٍ وَ مُسْلِمَةٍ.

پنجم در صفحه اوّل از مقدّمه تفسير «مجمع البيان» گويد: و قد صحّ عن النّبى صلّى الله عليه و آله و سلّم فى ما رواه لنا الثّقات بالاسانيد الصحيحة مرفوعاً الى امام الهدى و كهف الورى أبى الحسن علىّ بن موسى الرضا عليه السّلام، عن آبائه سيدٍ عن سيّد و إمامٍ عن إمام الى أن اتّصل به عليه و آله السّلام إنّه قال: طَلَبُ العِلْمِ فَريضَةٌ عَلَى كُلِّ مُسْلِمٍ وَ مُسْلِمَةٍ فَاطْلُبُوا العِلْمَ مِنَ مَظانَّه- الحديث.

و اما طرق ديگر از اين روايت از لفظ «مسلمة» خالى است چنانكه در همين جلد از كتاب «بحار» در ص ۵۵ از «امالى» شيخ با اسناد خود از حضرت رضا از پدرانش از أمير المؤمنين عليه السّلام روايت كرده است كه: قال سَمِعتُ رَسُولَ اللهِ صَلَّى الله عليه وَ آله و سلَّم يَقولُ: طَلَبُ العِلْمِ فَريضَةٌ عَلى كُلِّ مُسْلِمٍ فَاطْلُبُوا العِلْمَ مِن مظانّه ... الحديث. و ظاهراً متن اين روايت متن همان روايتى است كه از تفسير «مجمع البيان» آورديم وليكن در آنجا با عطف كلمه وَ مُسْلِمَةٍ آمده است و در اينجا بدون عطف.

و در ص ۵۶ از «امالى» شيخ با سند مجاشعى از حضرت صادق از پدرانش از رسول خدا صلّى الله عليه و آله و سلّم روايت كرده‌اند. قال رسول الله صلّى الله عليه و آله و سلّم. العَالِمُ بَيْنَ الجُهَّالِ كَالحَىِّ بَيْنَ الامواتِ ... الى أن قال: وَ إنَّ طَلَب العِلْمِ فَريضَةٌ عَلى كُلِّ مُسْلِمٍ.

و در همين صفحه از «بصائر الدرجات» روايت كرده است از حضرت صادق عليه السّلام قال: قال رسول الله صلّى الله عليه و آله و سلّم: طَلَبُ العِلْمِ فَريضَةٌ عَلى كُلِّ مُسْلِمٍ. ألا إنّ اللهَ يُحِبُّ بُغاة العِلْمِ.

و در همين صفحه از «بصائر الدرجات» ايضاً نقل مى‌كند از حضرت صادق عليه السّلام قال أمير المؤمنين عليه السّلام: قال رسول الله صلّى الله عليه و آله و سلّم: طَلَبُ العِلْمِ فَريضَةٌ عَلى كُلِّ مُسْلِمٍ.

و ايضاً در ص ۱۴ از «روضة الواعظين» از أمير المؤمنين عليه السّلام روايت مى‌كند، قال: الشَّاخِصُ فى طَلَبِ العِلْمِ كَالمُجاهِدِ فِى سَبِيلِ اللهِ. إنَّ طَلَبَ العِلْمِ فَريضَةٌ عَلَى كُلِّ مُسْلِمٍ ...

و ايضاً در ص ۵۱ از «روضة الواعظين» از رسول الله روايت مى‌كند كه فرمود: اطلبوا العِلْمَ وَ لَوْ بِالصِّينِ، فَإنَّ طَلَبَ العِلْمِ فَريضَةٌ عَلى كُلِّ مُسْلِم.

بارى با آنكه در اين روايات لفظ «مسلمة» نيامده است وليكن به طور مُسلّم مراد زنهاى مسلمان نيز هستند، چون لفظ «مسلم» براى جنس آمده است در مقابل كافر، نه آنكه مراد مرد مسلمان باشد در قبال زن مسلمان و البته در اين قسم تعبير كه جنس مراد است نظر به تذكير ندارد چنانكه در اشباه و نظاير آن كه احكام شريعت را بر موضوع جنس آورده است همين معنى مراد است. مثل آنكه مى‌فرمايد: المُسْلِمُ مَن سَلِمَ المُسْلِمُونَ مِن لِسانِهِ وَ يَدِه يا آنكه مى‌فرمايد: المُهاجِرُ مَن هَجَرَ السَّيِئَاتِ كه نظر به تمام افراد جنس مسلمان و مهاجر است بدون مدخليّت ذكوريّت و إناثيّت‌.