انسان باید با تمام مراتب هستی اش به سوی خداوند رهسپار گردد

چکیده

براى تكميل نفس و طىّ مدارج و معارج كمال انسانيّت اكتفا به علوم الهيّه ذهنيّه تفكيريّه مانند تعليم و تعلّم فلسفه به هيچ وجه من الوجوه كافى نخواهد بود، چون ترتيب قياس و برهان بر اساس منطق صحيح و مقدّمات صحيحه نتيجه اقناعيّه براى ذهن مى‌دهد، ولى قلب و روح را اشباع نمى‌كند و روان را از تشنگى و عطش وصول به حقايق و شهود دقايق سيراب نمى‌سازد.

نویسنده: حضرت علامه آیت‌الله حسینی طهرانی

منبع: رساله لب‌اللباب در سير و سلوك اولى الألباب، ص ۱۱

انسان باید با تمام مراتب هستی‌اش به سوی خداوند رهسپار گردد

انسان در كمون ذات و سرشت خود حركت به سوى اين كعبه مقصود و قبله معبود را مى‌يابد و به نيروى غريزى و فطرى الهى بار سفر مى‌بندد و با تمام شراشر وجود بدين صوب رهسپار مى‌شود.

لذا تمام اعضاء و جوارح او بايد در اين سفر به كار افتد.

عالم جسم و مادّه او كه طبع اوست، و عالم ذهن و مثال او كه برزخ اوست، و عالم عقل و نفس او كه حقيقت اوست همه بايد در اين سفر وارد گردند و با يكديگر تشريك مساعى كنند.

بدن بايد وجهه خود را رو به كعبه نموده، در حال نماز به قيام‌ و ركوع و سجود در آيد، ذهن بايد از خاطرات، خود را مصون داشته و رو به سدرة المنتهى كند، و روح بايد غرق انوار حريم حرم الهى گردد و درون حرم آمن حضرت احديّت محو و مدهوش شود.

و از اينجا بدست مى‌آيد كه عدّه‌اى كه به ظاهر پرداخته و از عباديّات و اعمال حسنه فقط به فعل قالبى اكتفا كنند و از مغز و جوهره به پوست قانع گردند چقدر از كعبه مقصود دور و از جمال و لقاى او مهجورند.

و همچنين عدّه‌اى كه به معناى فقط گرويده و از اتيان اعمال حسنه و عبادات شرعيّه شانه خالى كنند چقدر از متن واقع كناره بوده، و از حقيقت به مجاز، و از واقع به تخيّل و توهّم قناعت كرده‌اند.

مگر نه آنست كه نور خدا در تمام مظاهر عالم امكان سارى و جارى است؟ پس چرا بدن را از عبادت معاف داريم و اين عالم جزئى را از تجلّى انوار الهيّه تعطيل نمائيم؟ و به الفاظ وصول و لبّ و مغز و عبادت قلبى اكتفا كنيم؟

آيا اين عبادت فقط از يكسو نيست؟

أمّا النّمط الأوسط و امّت وسط آن دسته‌اى هستند كه جمع بين ظاهر و باطن نموده و تمام درجات و مراتب وجودى خود را به عبادت و انقياد حضرت محبوب واداشته و در اين سفر ملكوتى تجهيز مى‌كنند.

ظاهر را عنوان باطن، و باطن را جان و حقيقت ظاهر نموده، و هر دو را با يكديگر چون شير و شكر بهم درآميخته‌اند، از ظاهر، مرادشان وصول به باطن، و باطن را بدون ظاهر هباء منثورا شمارند.

و از همين جا روشن مى‌شود كه براى تكميل نفس و طىّ مدارج و معارج كمال انسانيّت اكتفا به علوم الهيّه ذهنيّه تفكيريّه مانند تعليم و تعلّم فلسفه به هيچ وجه من الوجوه كافى نخواهد بود، چون ترتيب قياس و برهان بر اساس منطق صحيح و مقدّمات صحيحه نتيجه اقناعيّه براى ذهن مى‌دهد، ولى قلب و روح را اشباع نمى‌كند و روان را از تشنگى و عطش وصول به حقايق و شهود دقايق سيراب نمى‌سازد.

گرچه علم حكمت و فلسفه داراى اصالت و متانت است، و اشرف علوم ذهنيّه و تفكيريّه است كه توحيد را بر پايه برهان استوار نموده و راه هرگونه شكّ و شبهه را مسدود مى‌كند، و بر اين اصل‌ قرآن مجيد دستور داده و روايات وارده از راسخين دانش و دين:

ائمّه طاهرين كه پاسداران وحى و نبوّتند نيز امر به تعقّل و تفكّر و ترتيب قياس و برهان و مقدّمات استدلاليّه نموده‌اند، ليكن اكتفا نمودن به توحيد فلسفى و برهانى در مكتب استدلال بدون انقياد دل و وجدان ضمير و شهود باطن، امرى است نارسا.

گرسنه گذاردن دل و باطن را از غذاهاى روحانيّه معنويّه عالم غيب و انوار الهيّه ملكوتيّه جماليّه و جلاليّه و قناعت كردن به سير در كتابها و كتابخانه‌ها و مكتب‌ها و درس خواندن‌ها و درس دادن‌ها گرچه به اعلى درجه از اوج خود برسد، سير كردن عضوى است از اعضاء و گرسنه گذاردن عضوى بالاتر و والاتر.

دين قويم كه بر صراط مستقيم است هر دو جنبه را رعايت مى‌كند و قوا و استعدادهاى نهفته انسان را از هر دو جهت تكميل مى‌نمايد.

از سوئى ترغيب به تعقّل و تفكّر مى‌كند، و از سوى ديگر امر به اخلاص و تطهير دل از زنگار كدورتهاى شهوانى، و آرامش دل و اطمينان و سكينه خاطر، و پس از يازده سوگند عظيم و جليل: قَدْ أَفْلَحَ مَنْ زَكَّاهَا وَ قَدْ خَابَ مَنْ دَسَّاهَا^[۳]مى‌سرايد.

اين آيات قرآنيّه كه با جان انسان گفتگو دارد و با باطن انسان تكلّم مى‌كند چگونه افرادى را از متفكرّين و مدرّسين و معلّمين مكتب فلسفه و استدلال دعوت به تعبّد و مراقبه و محاسبه نفس نموده تا با اخلاص در عمل براى رضاى خدا طبق كلام‌ رسول خدا: من أخلص للّه أربعين صباحا ظهرت ينابيع الحكمة من قلبه إلى لسانه‌^[۴]، چشمه‌هاى جوشان معارف الهيّه از منابع دل آنها جارى و بر زبان آنها سارى شده و بالأخره سيل خروشان انديشه‌ها و الهامات و واردات رحمانيّه از كانون وجودشان به حركت درآمده است.

پانویس